ปักธงสีรุ้ง! เริ่มเดินเครื่องกระบวนการจัดทำ ‘ธรรมนูญสุขภาวะคนข้ามเพศ’ ครั้งแรกของไทย ร่วมวิเคราะห์ สถานการณ์ปัญหา แบ่งกลุ่มความเห็น เพื่อจัดหมวดหมู่ เค้าโครง (ร่าง) ธรรมนูญสุขภาพฯ ก่อนนำไปสู่การยกร่างโดยคณะทำงาน เพื่อรับฟังความคิดเห็นจากผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง และประกาศใช้ต่อไป
สำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ (สช.) โดยสำนักนโยบายสาธารณะเขตเมือง (สช.ม.) ร่วมกับสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) และภาคีเครือข่ายคนข้ามเพศ จัด ประชุมเชิงปฏิบัติการพัฒนาศักยภาพคณะกรรมการขับเคลื่อนนโยบายสาธารณะเพื่อคนข้ามเพศ (คขพ.) และยก (ร่าง) ‘ธรรมนูญสุขภาวะคนข้ามเพศ’ ระหว่างวันที่ 29 – 30 มิ.ย. 2568 เพื่อจัดกระบวนการโดยให้กลุ่มผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย (Stakeholders) ร่วมนำเสนอภาพฝัน ความต้องการที่อยากจะขับเคลื่อนให้เกิดขึ้น เพื่อนำไปสู่การสังเคราะห์ และออกแบบ (ร่าง) ธรรมนูญสุขภาวะคนข้ามเพศ
นายเตชิต ชาวบางพรหม ผู้อำนวยการสำนักนโยบายสาธารณะเขตเมือง สช. เปิดเผยว่า กระบวนการร่างธรรมนูญสุขภาพที่ได้เริ่มต้นร่วมกันในครั้งนี้ จะถือเป็นธรรมนูญสุขภาพสำหรับคนข้ามเพศฉบับแรกของประเทศไทย โดยใช้ชื่ออย่างเป็นทางการว่า “ธรรมนูญสุขภาวะคนข้ามเพศ” เกิดขึ้นจากกระบวนการสร้างการมีส่วนร่วมของทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง เพื่อออกแบบกติกาข้อตกลง เจตจำนง หรือพันธะที่มีร่วมกันของคนข้ามเพศ เป็นกรอบแนวทางการส่งเสริมสนับสนุนสุขภาวะอย่างเป็นองค์รวม
นายเตชิต กล่าวว่า กระบวนการจัดทำธรรมนูญสุขภาพ ต้องเริ่มต้นจากการสร้างความเข้าใจ สร้างการมีส่วนร่วม และช่วยกันวิเคราะห์สถานการณ์ปัญหา พร้อมทั้งแลกเปลี่ยนกันถึงความสุข ความทุกข์ ความฝันที่มีร่วมกัน แล้วกำหนดว่ามีใครบ้างที่มีส่วนเกี่ยวข้อง และเมื่อดำเนินการสรุปภาพรวมเบื้องต้นได้แล้ว ก็จะมีการแต่งตั้งคณะทำงานขึ้นเพื่อขับเคลื่อนการทำงานทางวิชาการ และสื่อสารเชิงยุทธศาสตร์การจัดการ เพื่อดำเนินการยกร่างธรรมนูญสุขภาพ โดยแบ่งหมวดหมู่สำคัญต่างๆ อาทิ คุณค่าความสำคัญ นิยามความหมาย เป้าหมายที่พึงประสงค์ รวมถึงการระบุกิจกรรมที่จะทำ ตลอดจนการกำหนดตัวชี้วัดความสำเร็จและการประเมินผล ซึ่งแน่นอนว่าเนื้อหาต่างๆ จะต้องมีความยืดหยุ่น ปรับเปลี่ยนได้
นายเตชิต กล่าวอีกว่า กระบวนการที่เกิดขึ้นตลอดช่วง 2 วันนี้ เมื่อได้ร่วมกันวางเค้าโครง (ร่าง) ธรรมนูญสุขภาวะคนข้ามเพศ ที่แบ่งหมวดหมู่เอาไว้เบื้องต้นแล้ว จากนี้คณะทำงานก็จะเข้าสู่การยกร่างธรรมนูญฯ อย่างเป็นทางการ ก่อนที่จะนำมารับฟังความคิดเห็นจากภาคีเครือข่ายอีกหลายภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง เพื่อนำมาปรับปรุงแก้ไขให้เนื้อหาเป็นที่ยอมรับจากทุกฝ่าย แล้วจึงดำเนินการประกาศใช้อย่างเป็นทางการ โดยถัดจากนั้นก็จะมีการกำหนดแผนงาน กิจกรรม พร้อมทั้งติดตามประเมินผลการขับเคลื่อนตามตัวชี้วัด และตามคุณค่าที่สามารถสร้างการเปลี่ยนแปลงทางสังคมได้ต่อไป
“ธรรมนูญสุขภาวะคนข้ามเพศฉบับแรกฉบับนี้ จะเป็นชุดคุณค่า ความหมาย เจตจำนงและพันธะที่ชุมชนคนข้ามเพศจะมีร่วมกัน เปรียบเสมือนการระบุรากวัฒนธรรม อัตลักษณ์ตัวตน ให้เกิดขึ้นอย่างเป็นลายลักษณ์อักษรครั้งแรก สิ่งเหล่านี้คือการตอกย้ำในศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ที่เท่าเที่ยมกัน ซึ่งมีคนเคยกล่าวไว้ว่าการทำลายข้าวของ การยึดผืนแผ่นดิน ไม่ได้ทำให้อารยธรรมใดอารยธรรมหนึ่งสูญสิ้นไป หรือเลวร้ายได้เท่ากับการทำลายวัฒนธรรม โดย สช. เคยจัดทำธรรมนูญสุขภาพให้กับพี่น้องชนชาติมอญ หรือ ‘ธรรมนูญผีมอญ’ เพื่อเป็นส่วนหนึ่งในการรักษารากเหง้าของคนมอญให้อยู่สืบไป แม้ไม่อาจระบุได้แน่ชัด ว่าประเทศหรือผืนแผ่นดินของมอญอยู่ที่ใด แต่ใช่หรือไม่ว่าชนชาติมอญก็ไม่ได้สูญสลายหายไป ทั้งยังดำรงอยู่ในหลายๆ แห่งในภูมิภาคแถบบ้านเรา นั่นคือคุณค่าของการรักษาวัฒนธรรม” นายเตชิต กล่าว
ด้าน รศ. ดร.พัชนา ใจดี ศูนย์วิชาการสุขภาวะเขตเมือง คณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยบูรพา กล่าวว่า ทีมคณาจารย์จากศูนย์วิชาการสุขภาวะเขตเมือง มหาวิทยาลัยบูรพา ได้มาจัดกระบวนการ ให้กับคณะกรรมการขับเคลื่อนนโยบายสาธารณะเพื่อคนข้ามเพศ และภาคีเครือข่ายกลุ่มองค์กรคนข้ามเพศ เพื่อร่วมกันเสนอความรู้สึก ความเห็น ความต้องการหรือเป้าหมายที่อยากให้เกิดขึ้นในอนาคตสำหรับคนข้ามเพศ แล้วนำมาเติมเต็มแลกเปลี่ยนซึ่งกันและกัน ผ่านกิจกรรมเวิร์กช็อป (Workshop) “Deep listening & Safe Zone ความทุกข์ร่วม ความสุขร่วม ความฝันร่วม” จนสามารถนำความรู้สึกและความเห็นต่างๆ มาแบ่งออกได้ทั้งหมด 6 กลุ่ม เพื่อนำไปสู่การทำโครงร่างการจัดหมวดหมู่ ในธรรมนูญสุขภาวะคนข้ามเพศ
ทั้งนี้ ได้แก่ การนิยามความหมายที่เกี่ยวข้องกับคนข้ามเพศ รวมทั้งเป้าหมายที่พึงประสงค์และแนวปฏิบัติต่างๆ เพื่อนำไปสู่การสร้างระบบสวัสดิการสังคม การศึกษา ความมั่นคงทางเศรษฐกิจ และการมีงานทำ การเข้าถึงบริการสาธารณสุขที่จำเป็นสำหรับคนข้ามเพศ รวมไปถึงการสร้างกิจกรรมการมีส่วนร่วม เพื่อสร้างการยอมรับความหลากหลายในสังคม
“วันนี้เค้าโครงร่างธรรมนูญฯ ได้เสร็จสิ้นเป็นที่เรียบร้อยแล้ว ถัดจากนี้คือการส่งมอบให้คณะทำงาน คขพ. และคณะทำงานยก (ร่าง) ธรรมนูญสุขภาวะคนข้ามเพศ นำไปสร้างการมีส่วนร่วม สานพลังกับภาคีเครือข่ายที่เกี่ยวข้องทุกภาคส่วน เพื่อจัดเวทีรับฟังความคิดเห็น แล้วปรับปรุงจนกลายเป็นธรรมนูญสุขภาพฉบับสมบูรณ์ และประกาศใช้ต่อไป ทั้งนี้ การสร้างการมีส่วนร่วมตั้งแต่ต้นทาง จะนำมาซึ่งความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งและยินดีที่จะร่วมลงแรงต่อ เพื่อขับเคลื่อนภาพฝัน เป้าหมาย ให้กลายเป็นความจริงร่วมกัน มันสามารถสร้างพลังของการทำงานเป็นทีม” รศ. ดร.พัชนา กล่าวในตอนท้าย