หลังจากรัฐบาลออก พ.ร.บ.การเดินเรือในน่านน้ำไทย (ฉบับที่ 17) พ.ศ.2560 ส่งผลให้ผู้ที่มีบ้านเรือนอาศัยอยู่ในน้ำต้องแจ้งขออนุญาตกับกรมเจ้าท่า ในเวลากำหนด หากเพิกเฉยจะมีความผิด มีโทษปรับย้อนหลัง ส่งผลให้เกิดความเดือดร้อนไปทั่ว จึงมีการสั่งชะลอการบังคับใช้กฎหมายไว้ก่อนพื้นที่ ต.หาดเล็ก อ.คลองใหญ่ จ.ตราด ถือเป็นชุมชนชาวประมง ปลูกสร้างบ้านเรือนอยู่ในพื้นที่กรมเจ้าท่ามาช้านาน จำนวน 738 ครัวเรือน พื้นที่ครอบคลุมทั้งหมด 5 หมู่บ้าน จึงได้รับผลกระทบอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้
ชุมชนหาดเล็กประกอบด้วย 5 หมู่บ้านที่อยู่รวมกัน แต่ละหมู่บ้านมีจุดเด่นและปัญหาแตกต่างกันไป หมู่บ้านที่ 1 อยู่ด้านเหนือสุดของหาดเล็ก มีลักษณะเป็นป่าชายเลนอยู่แล้ว แต่ด้วยการสร้างบ้านเรือนและสภาพภูมิอากาศที่เปลี่ยนแปลง ป่าเลยหายไปมาก เป้าหมายจึงเป็นการฟื้นฟูป่ากลับมา โดยปลูกป่าเคียงคู่ไปกับการทำทางศึกษาธรรมชาติ ให้ทางเดินไม้ช่วยกันแนวคลื่น ปกป้องป่าไปด้วยในตัว
หมู่บ้านที่ 2 อยู่บริเวณกึ่งกลางหาดเล็ก มีปัญหาเรื่องคลื่นซัดแรงและลมพัดแรง เป็นหมู่บ้านที่บ้านเรือนเสียหายหนักที่สุด สิ่งแรกที่ต้องแก้ไขจึงเป็นการออกแบบแนวกันคลื่นโดยใช้ไม้ไผ่ คอนกรีต และป่าชายเลนเป็นตัวกรองแรงคลื่นรวมกัน 3 ชั้น
หมู่บ้านที่ 3 ถัดลงมาด้านใต้ของหมู่บ้านที่ 2 เป็นหมู่บ้านที่ยังทำประมงเรือเล็กอยู่อย่างชัดเจน และยังมีวิถีชีวิตดั้งเดิมของชาวหาดเล็กหลงเหลืออยู่มาก จึงเน้นการชวนนักท่องเที่ยวเข้ามาใช้ชีวิต อยู่โฮมสเตย์ กินอาหารทะเล และเรียนรู้วิถีชาวประมง
หมู่บ้านที่ 4 อยู่ด้านใต้สุดแหลม ติดชายแดนกัมพูชา จึงเป็นที่ตั้งของตลาดสำหรับแลกเปลี่ยนสินค้า หมู่บ้านนี้มีตลาดและลานกิจกรรมให้คนได้ออกมานัดเจอพบปะกัน
สุดท้าย หมู่บ้านที่ 5 อยู่ถัดลงมาด้านใต้ของหมู่บ้านที่ 1 เป็นบริเวณที่มีคนอยู่เยอะที่สุด ทำให้เกิดปัญหาความเป็นอยู่ที่แออัด มีขยะเยอะ รวมถึงมีทั้งคนไทยและกัมพูชา เวลาจะคุยอะไรก็ต้องใช้เวลามากหน่อย แต่ข้อดีคือที่นี่มีประเพณีดั้งเดิมน่ารักๆ หลายอย่าง เช่น ลอยกระทง 2 แผ่นดิน ไทย-กัมพูชา และงานแข่งเรือ สิ่งที่พวกเขาต้องการจึงเป็นพื้นที่สาธารณะสำหรับส่งเสริมให้กิจกรรมเหล่านี้เข้าถึงง่าย ปลอดภัย และเหมาะกับสิ่งแวดล้อมมากขึ้น
หากจะให้ย้ายขึ้นบนบก ย่อมไม่มีพื้นที่ราบ เพราะอยู่ติดภูเขา เทศบาล ต.หาดเล็ก จึงร่วมกับผู้นำชุมชน สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (พอช.)-กรมเจ้าท่า ลงพื้นที่ทำการสำรวจพบบ้านเรือนที่อยู่ริมน้ำ-ในน้ำ 504 ครัวเรือน ตามวิถีชุมชนดั้งเดิมมีสภาพชำรุดทรุดโทรมใกล้พัง เจ้าของบ้านต่างได้รับความเดือดร้อนและวิตกกังวล ไม่สามารถซ่อมแซมด้วยตัวเองได้ เนื่องจากฐานะยากจน และติดข้อกฎหมาย
พอช.ทุ่ม 31 ล้าน พัฒนา “หาดเล็กโมเดล” เป็นต้นแบบการพัฒนาชุมชนบนที่ดินกรมเจ้าท่า
จากการสำรวจข้อมูลผู้เดือดร้อนในที่ดินรัฐเพื่อซ่อมแซมปลูกสร้างที่อยู่อาศัยใน ต.หาดเล็ก ของสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน) หรือ พอช. พบว่า จำเป็นต้องมีการปรับปรุงที่ดินใหม่และที่ดินเดิมภายใต้งบประมาณกว่า 31 ล้านบาท ทั้งการจัดซื้อที่ดินสร้างบ้านใหม่ เพื่อลดการแออัดของจำนวนประชากรที่อาศัยอยู่ชุมชน และการซ่อมแซมบ้านเรือนที่ทรุดโทรม สร้างตลาดชุมชน พัฒนาให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวสร้างรายได้ให้แก่ชุมชน นอกจากการทำประมงของชาวบ้านตำบลหาดเล็ก
ปัญหาการบุกรุกที่ดินรัฐทั่วประเทศพบว่ามีทั้งที่ดินกรมเจ้าท่า ป่าไม้ และป่าชายเลน ที่ถูกประชาชนบุกรุกเพื่อสร้างที่อยู่อาศัย ซึ่งรัฐมีความพยายามในการแก้ไขปัญหาดังกล่าวอย่างระมัดระวัง ขณะที่ ต.หาดเล็กเอง จะเป็นต้นแบบของประเทศไทยในการแก้ไขปัญหาด้วยการไม่รื้อบ้านของผู้บุกรุก แต่กำหนดให้ไม่มีการรุกล้ำเพิ่ม รวมทั้งพัฒนาบ้าน พัฒนาชุมชนให้ดีขึ้นตามนโยบาลของรัฐบาล
พอช.จึงสนับสนุนงบประมาณจำนวน 31 ล้านบาทเศษ ใช้ซ่อมแซมบ้านเรือน วงเงิน 2.5 หมื่นบาท/หลัง และพัฒนาสาธารณูปโภค 2.5 หมื่นบาท ภายใต้ชื่อ “หาดเล็กโมเดล” ถือเป็นการเดินหน้าพัฒนา “โครงการบ้านมั่นคงในพื้นที่กรมเจ้าท่า”
5 องค์กรร่วมลงนามบันทึกความร่วมมือแก้ปัญหาที่อยู่อาศัย ชูหาดเล็กต้นแบบบ้านมั่นคงในที่ดินกรมเจ้าท่า
ความไม่มั่นคงในที่ดินที่อยู่อาศัยของประชาชนที่ปลูกสร้างบ้านเรือนในที่ดินกรมเจ้าท่าเป็นปัญหาที่เรื้อรังมานานหลายสิบปี เนื่องจากที่ดินริมแม่น้ำและชายฝั่งทะเลที่กรมเจ้าท่าดูแลอยู่ทั่วประเทศ มีประชาชนเข้าไปปลูกสร้างบ้านเรือนอยู่อาศัยต่อเนื่องมานาน แต่ส่วนใหญ่ปลูกสร้างโดยไม่ได้รับอนุญาตอย่างถูกต้อง เมื่อบ้านเรือนทรุดโทรมก็ไม่สามารถซ่อมแซมหรือปรับปรุงสภาพให้ดีขึ้นได้ เนื่องจากติดขัดกฎระเบียบของกรมเจ้าท่า เช่น พ.ร.บ.การเดินเรือในน่านน้ำไทย,พ.ร.บ.การประมง ฯลฯ อย่างไรก็ตาม ที่ผ่านมา รัฐบาลชุดปัจจุบันได้พยายามแก้ไขปัญหาดังกล่าว โดยใช้ชุมชนในเขตเทศบาลตำบลหาดเล็ก อ.คลองใหญ่ จ.ตราด เป็นพื้นที่นำร่องในการแก้ไขปัญหาที่ดินกรมเจ้าท่า
5 หน่วยงาน ได้แก่ เทศบาลตำบลหาดเล็ก จังหวัดตราด พอช. กรมเจ้าท่า ขบวนองค์กรชุมชนตราด ร่วมลงนามบันทึกความร่วมมือพัฒนาคุณภาพชีวิตและที่อยู่อาศัย เมื่อวันที่ 11 ตุลาคม 2561 ที่ผ่านมา ซึ่งมีการจัดงานเนื่องในวันที่อยู่อาศัยโลก โดยกรมเจ้าท่าออกใบอนุญาตให้ปลูกสร้างสิ่งล่วงล้ำลำแม่น้ำแก่ชาวบ้านเพื่อซ่อมสร้างบ้านเฟสแรกแล้ว 60 หลัง และอยู่ในระหว่างการพิจารณารวมทั้งหมด 738 หลัง ขณะที่ พอช.มอบงบสนับสนุนชุมชน 31 ล้านบาท และจะร่วมกับกรมท่าแก้ปัญหาทั่วประเทศ
การลงนามในครั้งนี้ทั้ง 5 องค์กรจะร่วมกันดำเนินการ เพื่อให้
1.ชุมชนมีกระบวนการออกแบบวางผัง วางแผนการพัฒนาชุมชน ทั้งในด้านที่อยู่อาศัย สาธารณูปโภค สภาพแวดล้อม สังคมและเศรษฐกิจ ที่จะนำไปสู่การพัฒนาชุมชนที่ครอบคลุมทุกมิติต่อไป
2. เพื่อร่วมกันพิจารณาวางหลักเกณฑ์การใช้ที่ดินแบบแปลงรวมที่จะเอื้ออำนวยต่อการจัดระบบ การอยู่อาศัยและการพัฒนาคุณภาพชีวิตที่สอดคล้องกับวิถีชีวิตชุมชน โดยกำหนดกติกา หลักเกณฑ์และจัดระบบการบริหารจัดการพื้นที่ร่วมกัน และป้องกันการปลูกสร้างอาคารล่วงล้ำลำน้ำขยายเพิ่มขึ้น
3. เพื่อให้เกิดการปรับปรุง ซ่อมแซมหรือก่อสร้างที่อยู่อาศัยให้มีความมั่นคงแข็งแรงเหมาะสมในการอยู่อาศัย ควบคู่กับการดูแลรักษาสภาพแวดล้อม การพัฒนาคุณภาพชีวิตและเศรษฐกิจชุมชน
4. เพื่อให้เกิดการผนึกพลังร่วมกันระหว่างชุมชนกับหน่วยงานที่ร่วมกันสนับสนุนการพัฒนาตามแผนงานของชุมชน บูรณาการการใช้ทรัพยากรให้เกิดประโยชน์คุ้มค่า เกิดรูปธรรมการพัฒนาชุมชนในด้านต่างๆ ที่เห็นผลการเปลี่ยนแปลงอย่างชัดเจน
5. เพื่อให้เกิดรูปธรรมในการพัฒนาชุมชนและการพัฒนาคุณภาพชีวิตในเขตเทศบาลตำบลหาดเล็ก อำเภอคลองใหญ่ จังหวัดตราด เป็นตัวอย่างหรือต้นแบบขยายผลการเรียนรู้สู่ชุมชนอื่นที่อยู่ในพื้นที่รับผิดชอบของกรมเจ้าท่า
การซ่อมแซมบ้านจะซ่อมแซมบ้านเรือนที่ทรุดโทรมและมีฐานะยากจน เป้าหมายครอบครัวยากจนและบ้านเรือนทรุดโทรมทั้งหมด 504 ครอบครัว โดยใช้แรงงานจากชุมชน ช่างอาสาบ้านมั่นคง และทหารนาวิกโยธิน
ถือเป็น “หาดเล็กโมเดล” ต้นแบบการพัฒนาที่อยู่อาศัยที่มั่นคงบนที่ดินของกรมเจ้าท่า เพื่อนำไปใช้แก้ไขปัญหาในพื้นที่อื่นๆ ต่อไป…!!